Iemands laatste menstruatie noemen we de menopauze. De overgang omvat de periode rondom de menopauze. Deze periode duurt gemiddeld 4,3 jaar, maar kan ook veel korter of langer duren.

Er zijn een aantal termen die voor verschillende fasen van de overgang worden gebruikt:

• premenopauze: De beginfase van de overgang. De premenopauze begint al jaren voor de menopauze en kan zo’n zes jaar duren. In de loop van het leven maakt het lichaam steeds minder eicellen aan. Om dit te compenseren, wordt er extra veel oestrogeen en follikel-stimulerend hormoon (FSH) aangemaakt dat zorgt voor de rijping van een eicel. Het oestrogeenniveau wisselt en de hoeveelheid progesteron neemt af. Tijdens de premenopauze begint dit proces van hormoonschommelingen. In het begin merken mensen hier niet altijd iets van. Pas wanneer men dichter in de buurt van de menopauze komt, zal het menstruatiepatroon veranderen. Dit wordt de perimenopauze genoemd.
• perimenopauze: De perimenopauze is een periode in de overgang, ook wel de transitie van de vruchtbare naar een onvruchtbare fase. Peri betekent rondom. De perimenopauze vindt dan ook plaats rondom de menopauze (de laatste menstruatie). De perimenopauze is de periode voor de menopauze waarin de menstruatie verandert, tot een jaar na de laatste menstruatie wanneer de officiële menopauze wordt vastgesteld. In deze perimenopauze kan het menstruatiepatroon dus veranderen. Zo kan de periode tussen menstruaties langer duren of juist korter, kunnen bloedingen heviger of minder hevig worden en kan een menstruatie langer duren.
• menopauze: de laatste menstruatie. Dit moment is een jaar na de laatste menstruatie vast te stellen.
• postmenopauze: de periode na de laatste menstruatie heet de postmenopauze. In deze periode is het lichaam op zoek naar een nieuwe hormonale balans, waardoor overgangsklachten ook in deze periode kunnen voorkomen.
• overgang: omvat de hele periode, vanaf de eerste tekenen dat de cyclus gaat verouderen tot en met het moment dat het evenwicht in het lichaam hersteld is. Het is een levensfase die wel een jaar of tien kan duren, of zelfs langer.

De overgang is een levensfase, maar kan veel klachten met zich meebrengen die gerelateerd zijn aan de menstruatie en de hormoonhuishouding. De meest voorkomende klachten zijn opvliegers, nachtzweten, slaapproblemen, vermoeidheid en prikkelbaarheid. Maar er zijn veel meer symptomen of klachten waar mensen in de overgang mee te maken kunnen krijgen, zoals neerslachtigheid en concentratieproblemen. Zie hiervoor ook ons onderzoek. Klachten kunnen zich mogelijk opstapelen en lang duren. De overgang kan zo een grote invloed hebben op iemands leven.

Meer dan de helft van alle Nederlanders krijgt te maken met de overgang, toch hebben we het er maar weinig over. En zolang we er niet over praten, houden we overgangsklachten in stand.

Uit ons onderzoek is gebleken dat 91% van de mensen in de overgang klachten ervaart, de helft van hen heeft daar veel last van. Ondanks dat de helft van de mensen met veel last van hun klachten hierdoor beperkt wordt in hun werk, gaat slechts 3% van hen hierover in gesprek met hun werkgever. Ook op het privéleven heeft de overgang impact: bijna de helft van de mensen voelt zich door de overgang belemmerd in hun seksuele relatie(s) en intimiteit.

Lang niet iedereen zoekt hulp voor hun klachten. 6 op de 10 mensen met overgangsklachten heeft hiervoor nooit medische hulp gezocht, vooral omdat ze vinden dat klachten erbij horen en niet ernstig genoeg zijn. Hoewel de helft van de mensen er wel met hun directe omgeving over praat, geeft  61% van de mensen in de overgang aan dat overgangsklachten vaak als gezeur worden bestempeld.

Hoog tijd dus dat er meer aandacht komt voor de overgang, vindt ook meer dan de helft van de vrouwen tussen de 40 en 70 jaar. Hun wens is dat er meer aandacht komt voor de verschillende klachten die kunnen voorkomen bij de overgang en voor de mogelijke oplossingen.

82% van de vrouwen tussen de 40 en 70 jaar praat wel eens over de overgang, met name met vrienden, familie en/of een partner. Uit ons onderzoek blijkt echter dat mensen het gesprek op de werkvloer of met hun zorgverlener een stuk lastiger vinden. Slechts 23% van de mensen met klachten bespreekt deze met de huisarts en maar 2% gaat het gesprek aan met hun werkgever.

De belangrijkste redenen om niet over klachten te praten is dat vrouwen vinden dat dit er nu eenmaal bij hoort of de klachten niet ernstig genoeg vinden. Ook mogelijk vervelende reacties van anderen weerhouden vrouwen om ongemakken en klachten te bespreken. Zo zijn vrouwen bang om als zeur te worden bestempeld of niet serieus genomen te worden en is men huiverig om anders te worden gezien of op klachten te worden afgerekend.

52% van de vrouwen is van mening dat er meer aandacht moet komen voor de overgang. Meer aandacht voor en bespreekbaar maken van de overgang kan bijdragen aan het normaliseren ervan en het vergroten van de kennis over de impact op het dagelijks leven. Opvallend is dat vrouwen in de overgang en vrouwen met veel last van klachten vaker van mening zijn dat er meer aandacht moet komen voor de overgang. Die tweede groep ervaart het bespreken van de overgang tevens vaker als een taboe. Daarbij vinden zij dat er te weinig begrip is en niet voldoende goede informatie beschikbaar is.

Naar schatting zitten 1,8 miljoen mensen in Nederland in de overgang. Uit onze peiling blijkt dat de overgang heel wisselend wordt ervaren. Zo hebben niet alle vrouwen last van de overgang en ervaart een deel het zelfs als een positieve periode die bepaalde voordelen met zich meebrengt (het einde van bepaalde ongemakken, meer balans en rust). Een aanzienlijk deel kampt echter wel met klachten die impact hebben op het dagelijks leven. Zo ervaart 91% klachten en de helft heeft hier (zeer) veel last van. Voor deze groep geldt dat zij dit niet altijd kenbaar maken, bijvoorbeeld door het te bespreken op de werkvloer of hulp te zoeken bij zorgprofessionals. Meer aandacht voor de impact van klachten op het dagelijks leven, behandelmogelijkheden en typen klachten, zou hen helpen om het onderwerp te normaliseren en het makkelijker bespreekbaar te maken. Ook zou het vrouwen helpen meer begrip te krijgen vanuit de omgeving en indien nodig sneller hulp te zoeken.

De gezondheidszorg is van oorsprong gebaseerd op onderzoek dat vooral onder mannen is uitgevoerd. Redenen hiervoor waren o.a. dat de schommelende hormonen van vrouwen moeilijk zouden zijn om mee te nemen in onderzoek. Daarnaast bestond de angst dat het onderzoek invloed zou hebben op een mogelijke zwangerschap. Hierdoor bleven verschillen in aandoeningen – zoals dat hartinfarcten bij vrouwen andere symptomen kunnen geven dan bij mannen – lang onderbelicht. Hoewel het vanaf de jaren ’90 verplicht is om bij onderzoek een afspiegeling van de patiëntenpopulatie te gebruiken, zien we dat er nog veel kennis over sekse- en genderverschillen – en cyclus- en hormoongerelateerde aandoeningen – in de gezondheidszorg mist.

Als we kijken naar cyclus- en hormoongerelateerde klachten en aandoeningen – waaronder de overgang – duurt het stellen van diagnoses vaak nog lang en missen nog passende behandelingen. Dit komt, naast gebrek aan kennis, ook doordat er vaak vanuit wordt gegaan dat klachten en pijn bij menstruatie en hormoonschommelingen erbij horen. Vrouwen denken vaak zelf dat hun klachten niet ernstig genoeg zijn en erbij horen, maar ook zorgverleners herkennen de mogelijk achterliggende aandoeningen die bij de klachten horen niet altijd.

Daarom schreven wij een manifest voor de politiek met daarin de oproep om meer te investeren in onderzoek naar cyclus- en hormoongerelateerde aandoeningen, waaronder de overgang. Want zonder financiering van gedegen onderzoek en implementatie van opgedane kennis in de praktijk blijven diagnoses lang uit, missen de juiste behandelingen en zal terughoudendheid voor bepaalde behandelmethoden blijven bestaan.

Om ervoor te zorgen dat ook in de maatschappij onze blik op de overgang verandert – en om dit onderwerp op de agenda te kunnen blijven zetten – is het nodig om maatschappijbreed het gesprek over de overgang aan te gaan. Daarom roepen wij met deze campagne iedereen – mensen in de overgang en hun familie, vrienden, werkgevers, zorgprofessionals, etc. – op om het te hebben over de overgang en overgangsklachten, en de effecten die deze kunnen hebben. Samen doorbreken we de cyclus.

Uit onderzoek van WOMEN Inc. en Motivaction blijkt dat maar liefst 77% van de vrouwen die menstrueren (zeer) veel last van menstruatieklachten heeft. Opvallend is dat jonge vrouwen met ernstige klachten minder vaak dan oudere vrouwen hulp zoeken. Ernstige klachten kunnen er op wijzen dat er sprake is van een aandoening, maar er is nog relatief weinig kennis over menstruatie- en hormoongerelateerde klachten.

In de gezondheidszorg is de kennisachterstand op het gebied van menstruatie- en hormonale klachten nog steeds groot: er is vijf keer meer geld geïnvesteerd in onderzoek naar erectiestoornissen dan in onderzoek naar het premenstrueel syndroom (PMS). Terwijl ongeveer 19% van de mannen gedurende hun leven last heeft van een erectieprobleem, tegenover 75% van de vrouwen met PMS-symptomen. De gemiddelde diagnosetijd van aandoeningen als endometriose, PMDD of hevig menstrueel bloedverlies is dan ook 7 tot 12 jaar.

Op 27 september 2022 heeft WOMEN Inc. daarom het Manifest menstruatie- en hormoongerelateerde klachten aangeboden bij de vaste Kamercommissie Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het manifest is onder andere door de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie, Netwerk Vrouwen FNV, de Endometriose Stichting en 24 andere organisaties ondertekend en roept de politiek op om kennishiaten rond vrouwspecifieke aandoeningen te identificeren, achterstanden zo snel mogelijk weg te werken door onderzoek en de opgedane kennis goed te implementeren in de zorgpraktijk. Minister Ernst Kuipers zei eerder dit jaar ambassadeur te zijn voor gendersensitieve zorg, waarbinnen rekening wordt gehouden met sekse en gender. Het kabinet heeft hier tot nu toe nog niet in geïnvesteerd.

Niet alle vrouwen komen in de overgang en niet iedereen in de overgang is een vrouw. Wij zijn ons ervan bewust dat overgangsklachten ook kunnen voorkomen bij trans- en non- binaire mensen. Wij gebruiken daarom bewust de termen ‘vrouw’ en ‘mensen in de overgang’ binnen onze campagne. Als we weten dat iemand, zoals in de door Motivaction uitgevoerde peiling, zich als vrouw identificeert, maken wij gebruik van het woord ‘vrouw’. Wanneer wij spreken over de groep die de overgang ervaart, gebruiken wij ‘mensen in de overgang’.

Er zijn verschillende plekken waar dit mogelijk is:

• De community van Vuurvrouw is een plek waar je veilig, in een besloten omgeving, met anderen kunt uitwisselen over jouw ervaringen met de overgang en de invloed ervan op je leven en werk.
• Op woensdag 23 november van 19.30 – 20.30 uur organiseert Vuurvrouw in samenwerking met Always Discreet een online webinar ‘Praten over de Menopauze’, waarin ze van alles vertellen over de overgang. Naast veel informatie is er volop ruimte om jouw vragen te stellen. Aanmelden kan hier.

Wij hebben een peiling uit laten voeren door onderzoeksbureau Motivaction. Tussen 15 en 29 augustus 2022 is er een kwantitatief online onderzoek uitgevoerd onder vrouwen tussen de 40 en 70 jaar. Respondenten zijn geworven uit het StemPunt-panel van Motivaction. In totaal hebben 2.037 vrouwen de vragenlijst volledig ingevuld. De steekproef is representatief voor vrouwen op basis van leeftijd, opleiding, regio en waardeoriëntatie.

Daarnaast hebben wij gebruik gemaakt van bestaande bronnen, zoals:

• Bongers, M. & van Zweden, C. (2022). Biografie van de baarmoeder: Het ingenieuze
  orgaan dat vaak niet begrepen wordt. Singel Uitgeverijen.
• Rozenbroek, J. & Teunis, J. (2016). De overgang: het no-nonsense handboek. Atlas Contact, Uitgeverij.
• Geukes, M., van Aalst, M. P., Nauta, M. C., & Oosterhof, H. (2012). The impact of menopausal symptoms on work ability. Menopause (New York, N.Y.), 19(3), 278–282. https://doi.org/10.1097/gme.0b013e31822ddc97
• TNO-rapport: ‘De overgang: klachten en de invloed op het werk’. Verdiepend onderzoek van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA). Opgehaald van:
  https://wp.monitorarbeid.tno.nl/wp-content/uploads/2022/05/20220513_TNO-Rapport-overgangsklachten_DEF.pdf
• NVAB (2021). Standpunt overgang en werk. Opgehaald van:
  https://nvab-online.nl/themas-en-standpunten/standpunt-overgang-en-werk

Als zorgprofessional zet je de mens centraal. Aandacht voor verschillen in geslacht, gender, seksuele oriëntatie en leeftijd maken dat je optimaal kunt bijdragen aan het herstel en welzijn van de individuele patiënt of cliënt. Toch is deze benadering nog lang niet vanzelfsprekend. Daarom zijn WOMEN Inc., Rutgers en COC Nederland de Alliantie Gezondheidszorg op Maat gestart.

De Alliantie, bestaande uit COC Nederland, Rutgers en WOMEN Inc., maakt het publiek, de eerstelijns zorgsector en de overheid bewust van de rol die sekse, gender, seksuele oriëntatie en levensloop spelen bij aandoeningen en de behandeling ervan. Want samen kunnen we ervoor zorgen dat iedereen gelijke kansen op een goede gezondheid krijgt.